مخدر سالویا،گیاه در دسترس خطرناک با احتمال توهم زایی و اعتیادآوری
در سالهای گذشته تعداد افرادی که میخواهند با مصرف مخدرهای قانونی به نشئگی برسند، رو به فزونی گذاشته است، در واقع مخدرهای قانونی جایگزین ایمنتری برای مخدرهای غیرمجاز هستند. بعضی از این مواد حتی با عنوان طبیعی نیز به فروش میرسد، چون از گیاه یا مشتقات گیاهی تهیه میشود. سالویا دیوینوروم (Salvia divinorum) یا مریم گلی گیاهی متعلق به خانواده نعناع و گیاه بومی مکزیک جنوبی و دیگر کشورهای امریکای مرکزی و جنوبی است. برگ، ساقه و تخم مریم گلی با پایپ کشیده میشود یا با نوشیدنی مخلوط و خورده میشود. برگ مریم گلی را میتوان جوید یا آن را با آب جوشاند و بخار آن را استنشاق کرد تا اثر توهمزای آن را تجربه کرد.
سالویا یا مریم باکره، گیاه مخدر توهم زا
ماده فعال موجود در گیاه مریم گلی سالوینورین نام دارد که یک ماده روانگردان یا انتوژن است که در اصطلاح تخصصی neoclerodane diterpene نامیده میشود. سالوینورین عمدتاً در برگهای مریم گلی وجود دارد و باید ۶۰۰ ـ ۲۰۰ میکروگرم مصرف شود تا وضعیت هوشیاری تغییر کند و توهم شروع شود. مکانیسم اثر مریم گلی برای ایجاد توهم و روانگردان بودن به درستی مشخص نیست. مورفین، هروئین و مواد مخدر دیگر بر گیرندههای مخدر مو، کاپا و دلتای سیستم عصبی مرکزی اثر میگذارند. ال اس دی و پی سی پی که مانند سالویا روانگردان هستند و هوشیاری مصرف کننده را مختل میکنند، بر بیش از ۵۰ نوع گیرنده اثر میگذارند. حال آن که سالویا فقط گیرندههای مخدر کاپا در سیستم عصبی مرکزی را درگیر میکند. به همین دلیل برخی دانشمندان معتقد هستند که سالویا احتمالاً مخدر نیست، چون اعتیاد نتیجه تغییر در گیرندههای مو است، اما با این حالی در مواردی، قطع مصرف آنی مریم گلی باعث ایجاد عوارض در افراد مختلف شده است.
نامهای خیابانی مریم باکره
افراد معتاد بین خود از نامهای دیگری برای اشاره به سالویا استفاده میکنند. متداولترین نامهای خیابانی سالویا عبارت است از:
- نعناع جادویی
- Sally-D
- مریم باکره
- برگ چوپان
- عقل غیبگو
عوارض جانبی سالویا
درست است که مریم گلی با گیرندههای مخدر مغز واکنش میدهد، اما شکی نیست که اثر آن با بقیه مواد مخدر کاملاً متفاوت است. بنابراین عجیب نیست که تحقیقات کافی درباره ماهیت اعتیادآور و عوارض جانبی بلندمدت سوء مصرف آن انجام نشده است. به نظر میرسد که مصرف منظم و مداوم سمالویا مقاومت بدن را در برابر این دارو افزایش میدهد، یعنی این که بدن و مغز فرد به مقدار معمول دارو عادت میکند و مصرف کننده باید داروی بیشتری مصرف کند تا همان اثر قبلی به دست آید. مصرف همزمان مریم گلی با مخدرهای دیگر یا الکل کلیه عاملهای خطر تمام مواد مصرف شده را افزایش میدهد و مقاومت نسبت به داروهای دیگر را نیز افزایش میدهد. بعضی از نشانههای نگران کننده سوء مصرف سالویا عبارت است از:
- ایجاد مقاومت نسبت به دارو و افزایش تدریجی میزان مصرف
- مصرف روزانه سالویا
- مصرف همزمان مریم گلی با مواد دیگر به منظور حفظ یا افزایش نشئگی و توهم
- افت تحصیلی، اشتباهات کاری یا کوتاهی در انجام کارهای خانه
- مرموز و گوشهگیر شدن
- تغییرات رفتاری و نشان دادن رفتارهای بیسابقه و غیرقابل پیشبینی
- کاهش یا افزایش اشتها و خوابیدن یا بیدار ماندن در ساعتهای غیرعادی
- بروز رفتارهای پرخطر یا بیشتر دچار سانحه یا آسیب دیدگی شدن
- بیتوجهی به ظاهر
- مشکلات حافظه و تمرکز
بسیاری از داروهای روانگردان اگر در مقدار بالا یا برای مدتی طولانی به طور منظم مصرف شوند، هذیان یا پسیکوز را به دنبال دارند. سوء مصرف گاهی با پارانویا، حملات عصبی و اضطراب شدید همراه است، این حالت میتواند خطرناک باشد. عوارض بلندمدت و پیآمدهای احتمالی سوء مصرف مزمن و مکرر سالویا دقیقاً مشخص نیست، درهر حال مریم گلی دارویی است که عملکرد مغز را مختل میکند و تغییراتی را در شیمی مغز ایجاد میکند. در مطالعهای که بر روی موشهای آزمایشگاهی انجام شد، عوارض مخرب سالوینورین بر حافظه و یادگیری مشخص شد.
نحوه تأثیرگذاری این ماده بر مغز
سالوینورین، ماده فعال سالویا به سلولهای عصبی متصل میشود و ارتباط بین مغز و نخاع را مختل میکند. این پروتئینها خاصیت ضددرد دارند و باعث میشوند که درد جسمی تاحدی تسکین یابد.
سوء مصرف سالویا
سالویا به عنوان دارویی غیرمخدر طبقهبندی میشود، هرچند مطالعات متعدد بیانگر بروز علائم محرومیت از مواد پس از تلاش برای کنار گذاشتن مریم گلی است. مصرف کنندگان وابستگی روانی به داروهای روانگردانی مانند سالویا و ال اس دی پیدا میکنند، یعنی این که هر روز تمایل بیشتری به مصرف مواد پیدا میکنند و نمیتوانند مصرف را به میل خود قطع کنند. سوء مصرف مواد غالباً روشی برای فرار کردن از مشکلات فردی یا غلبه بر عارضههای روانی درمان نشده است. سوء مصرف مریم گلی بیشترین درصد شیوع را در میان مردان ۲۵ ـ ۱۸ سال دارد و سالویا به اندازه قرص اکس در این گروه محبوبیت دارد. دانشجویان بیشتر از دانشآموزان دبیرستانی به مصرف سالویا گرایش دارند و نرخ مصرف در این دو گروه به ترتیب ۷ و ۶ درصد است. شکایت والدین کودکانی که پس از سوء مصرف سالویا دچار عوارض شدید شدهاند، در گذشته ثبت شده است.